Son aydaki gelişme­ye rağmen, maliyetleri artıran bir faktör olarak yüksek faiz ortamının yatırımlar cephe­sindeki caydırıcı etkisi dola­yısıyla, geçen yıl alınan teşvik belgesi sayısı ve belgeye bağla­nan yatırımların hacmi önceki yılın çok altında kaldı.

ARALIKTAKİ HAREKET

Sanayi ve Teknoloji Bakan­lığı’nın verilerine göre çeşitli sektörlerden yatırımcı kuru­luşların ülke genelinde gerçek­leştirecekleri yatırımları için başvuruları üzerine Teşvik Uygulama ve Yabancı Serma­ye Genel Müdürlüğü tarafın­dan aralık ayında 1.735 yatırım için teşvik belgesi düzenlendi. Alınan teşvik belgesi sayısı ön­ceki yılın aynı ayına göre yüz­de 8,2 artarken, belgeler kap­samında gerçekleştirilecek yatırımların tutarı yüzde 99,7 artışla 284,2 milyar TL oldu. Bu yatırımlarla yaratılacak is­tihdam da yüzde 42,7 artışla 50 bin 80 kişi olarak belirlendi.

Tüketici Fiyat Endeksindeki (TÜFE) değişim oranları kul­lanılarak hesaplanan verilere göre aralık aylarına göre yatı­rım tutarında en hızlı artış yüz­de 320,2 ile hizmetlerde ger­çekleşti. 2023’ün aralık ayında sadece 31,9 milyar liralık yatı­rımın teşvik belgesine bağlan­dığı bu sektörde, geçen yıl aynı ayda bu tutar 134,1 milyar lira­yı buldu. Aralık aylarına göre yatırım tutarı imalat sanayi­inde de yüzde 96,3 artışla 137,1 milyar liraya yükseldi. Böylece imalat aralıkta en çok yatırıma gidilen sektör oldu. Yatırım tu­tarı madencilikte de yüzde 55 artışla 2,7 milyar lira olurken, enerjide yüzde 74,4’le düşme­ye devam ederek 8,8 milyar, ta­rımda da yüzde 65,2’lik düşüşle 1,6 milyar liraya geriledi.

Aralık ayında düzenlenen teşvik belgelerinin 1.111 adedi komple yeni yatırım, 513 ade­di tevsi, 111 adedi de moderni­zasyon, entegrasyon, ürün çe­şitlendirme ve benzeri diğer niteliklerdeki yatırımlar için alındı. Yatırım teşvik belgele­rinde öngörülen sabit yatırım tutarının 142,9 milyar TL’si komple yeni yatırım, 133,6 milyar TL’si tevsi ve 7,7 milyar TL’si de diğer türlerdeki yatı­rımlardan oluştu.

YILLIK BAZDA SERT DÜŞÜŞ

Dünya'dan Naki Bakır'ın haberine göre, aralıktaki canlanmaya rağ­men, yatırım teşvik belgesi ve sabit yatırım tutarında yıl­lık bazda sert düşüşler yaşan­dı. 2023’ün tümünde 15 bin 674 olan sayısı geçen yıl 12 bin 218’e düştü. Yatırımcılara Gümrük Vergisi muafiyeti, KDV istis­nası, vergi indirimi, faiz ve si­gorta prim destekleri gibi teş­viklerden yararlanma imkânı sağlayan söz konusu teşvik bel­gelerinin toplam sayısında ge­çen yılın aynı dönemine göre yüzde 22’lik bir azalış yaşandı.

2024 yılında alınan belgele­rin kapsadığı toplam sabit ya­tırım tutarı da önceki yıla gö­re yüzde 22,3 düşüşle 1 trilyon 275,4 milyar liraya geriledi. Önceki yılın tümünde bu tutar 1 trilyon 661,6 milyar lira ola­rak gerçekleşmişti. 2023 yı­lında 106 milyar lira olan belge başına ortalama yatırım tuta­rı, 2024’te 104,4 milyar liraya geriledi. Buna göre önceki yıla oranla hem daha az sayıda yatı­rım için teşvik başvurusu yapıl­dı hem de ihtiyaten daha düşük bütçeli yatırımlar öngörüldü.

2023 yılında teşvik belgesi­ne bağlanan yatırımlar kapsa­mında 329 bin 914 kişilik is­tihdam yaratılması öngörü­lürken, bu sayı geçen yıl yüzde 17,9 daha az olmak üzere 270 bin 929 düzeyinde kaldı.

TÜM ANA SEKTÖRLERDE DÜŞÜŞ VAR

Yıllık verilere göre teşvik belgesi sayısı, sabit yatırım tutarı ve öngörülen istihdam, tüm ana sektörlerde sert dü­şüş kaydetti. 2024’ün tümün­de 9 bin 597 imalat, 3 bin 758 enerji, 1.630 hizmetler, 442 tarım, 247 madencilik yatırı­mı için teşvik belgesi düzen­lendi. Teşvik belgesi sayısın­da önceki yıla göre en hızlı düşüş yüzde 42,5’le enerjide yaşandı. Belge sayısı imalatta yüzde 18,5, madencilikte yüz­de 15,8, tarımda yüzde 13,6, hizmetlerde yüzde 0,2 azaldı.

Belgeye bağlanan yatırım tutarında da önceki yıla gö­re en sert düşüş, yüzde 47,5’le enerji sektöründe kaydedildi. Önceki yıllarda büyük bölümü “yenilenebilir” enerji alanın­da olmak üzere adeta yatırım patlaması yaşayan bu sektörde 2023’te toplam 356,6 milyar li­ra olan yatırım tutarı geçen yı­lın tümünde 187,1 milyar lira­da kaldı. Yatırım hacmindeki düşüşte enerjiyi yüzde 39,9’la madencilik sektörü izledi. Son yıllarda verilen maden arama ruhsatı sayısında patlama ya­şanan madencilikte önceki yıl 34,2 milyar liraya ulaşan yatı­rım tutarı, geçen yıl 20,5 mil­yar lira oldu.

Çok sayıdaki alt sektörü bu­lunan, milli gelire yüksek kat­kısı ile en stratejik ana sektör olan ve en büyük yatırımların gerçekleştiği imalat sanayiin­de önceki yıl 867 milyarı aşan teşvik belgesine bağlanan sa­bit yatırım tutarı da geçen yıl yüzde 20,2’lik düşüşle 681,7 milyar liraya geriledi.

Toplam istihdamda en bü­yük paya sahip sektör olan, toplam yatırımda ikinci konu­mundaki hizmetlerde belgeye bağlanan yatırım tutarı da yüz­de 5,6’lık düşüşle 379 milyar li­radan 357,8 milyar liraya indi.

Tarım sektörüne yönelik düzenlenen teşvik belgelerin­deki sabit yatırım tutarı da ge­çen yıl yüzde 26,8’lük düşüşle 24,8 milyar liradan 18,2 mil­yar liraya geriledi.

BİR KİŞİLİK İÇ İÇİN 4,7 MİLYAR TL YATIRIM

Geçen yıl teşvik belgesine bağlanan yatırım tutarı ve bu kapsamda öngörülen toplam istihdama göre yaratılacak her bir kişilik istihdama düşen ortalama yatırım tutarı 4,7 milyar lira düzeyinde gerçekleşti. Önceki yıl bu tutar 5 milyar liranın üzerinde oluşmuştu. Yaratılacak bir kişilik işe düşen ortalama yatırım tutarı 2023’e göre yüzde 6,5 düştü.

Bu düşüşte ise teknoloji-yoğun niteliği dolayısıyla aşırı yüksek bütçeli olup çok az istihdam yaratan, bu nedenle de toplam sabit yatırım tutarını büyütürken toplam istihdama etkisi sınırlı kalan enerji yatırımlarında yaşanan sert düşüş etkili oldu. Yaratılacak bir kişilik istihdam başına düşen ortalama yatırım tutarı sektörlere göre bakıldığında enerjide 49,9 milyar lira ile yine en yüksek düzeyde gerçekleşirken, bunu 8,3 milyar lira ile madencilik, 6,3 milyar lira ile hizmetler, 3,6 milyar lira ile tarım, 3,4 milyar lira ile imalat sanayii izledi.

İSTİHDAMA KATKI AZALDI

Teşvik belgesine bağlanan yatırımlarda öngörülen toplam istihdam geçen önceki yıl 329 bin 914 kişi olurken, 2024’te bu sayı yaklaşık 60 bin daha az olmak üzere 270 bin 929 düzeyinde kaldı. Buna göre yeni teşvik belgesi düzenlenen yatırımlarla ülke genelinde yaratılacak ilave istihdam, geçen yıl önceki yıla göre yüzde 17,9 azaldı.

Yıllık verilere göre söz konusu sayı 2024’te önceki yıla göre madencilikte yüzde 43, enerjide yüzde 22,7, imalat sanayiinde yüzde 20,9, tarımda yüzde 20,6, hizmetlerde yüzde 18,3 daha düşük oldu. Yeni yatırımlarda yaratılması öngörülen toplam istihdam, 2020 yılında 294 bin 473 kişi, 2021 yılında 358 bin 614 ve 2022 yılında 346 bin 565 kişi olmuştu.

YABANCI SERMAYE PAYI DÜŞÜK

Geçen düzenlenen yatırım teşvik belgelerinin 11 bin 786 adedi yerli, 432’si yabancı sermayeli firmalar tarafından alındı. Yerli firmaların aldığı belge sayısı önceki yıla göre yüzde 22,4, yabancı sermayeli firmaların belge sayısı ise yüzde 10,4 azaldı. Yerli firmalar için düzenlenen belgelerde öngörülen toplam sabit yatırım tutarı yüzde 24,2 düşüşle 1 trilyon 165,8 milyar, yabancı sermayeli firmaların tutarı da yüzde 11 düşüşle 109,5 milyar TL oldu.

Yeni yatırımlarla yaratılacak istihdam da yerli firmalar için düzenlenen belgelerde yüzde 19,1 düşüşle 254 bin 176’ya gerilerken, yabancılarda ise yüzde 7,5 artışla 16 bin 753 kişi oldu. Önceki yıla göre yabancıların toplam belge sayısındaki payı yüzde 3,1’den yüzde 3,5’e, sabit yatırım tutarındaki payı yüzde 7,4’ten yüzde 8,6’ya, yaratılacak istihdamdaki payı da yüzde 4,7’den yüzde 6,2’ye yükseldi.

YÜKSEK FAİZ-YATIRIM İLİŞKİSİ

Yüksek faiz oranları; ekonomide tüketim, üretim ve yatırımları baskılıyor. Faizlerin aşırı yükselmesi mevduat, tahvil, bono gibi TL cinsi finansal yatırım araçlarına ilgiyi artırarak parasal kaynakları bu alanlara yöneltiyor; TL’yi dolar ve euro vb. dövizler karşısında değerli hale getirirken; üretim, istihdam yaratacak doğrudan yatırımların ise maliyetini artırıp, cazibesini azaltıyor.

Faiz kaynaklı yüksek maliyetler yatırımcıyı yeni yatırımlardan vazgeçirebiliyor. Yatırımların azaldığı süreçlerde, geçen yıl ikinci ve üçüncü çeyreklerde olduğu gibi ekonomik büyümede ivme kaybı ve bu eğilimin giderek kronik hale gelmesi durumunda ekonomide küçülme yaşanabiliyor. Bu süreçler, istihdam artışı yaratacak olan yatırımları caydırması dolayısıyla işsizliği artırıyor.

Faizlerin düştüğü dönemlerde ise yükselen kurlar dolayısıyla ulusal para dövizler karşısında değer yitiriyor, mevduat ve diğer TL finansal yatırım araçlarının cazibesi azalıyor, ancak düşen maliyetlerle üretimde ve yatırımlarda artış başlıyor. Bu süreçte iç talebin yüksek düzeyde uyarılması enflasyonu, ithal tüketim artışının hızlanması da cari açığı büyütüyor.

patronlardunyasi.com