Gazprom Avrupa'yı titretiyor

Rus enerji devi Gazprom, Belarus'a sattığı gazın fiyatını dört kat artırarak 200 dolara çıkarmak istedi, sonrasında fiyatı 110 kadar dolara çekti. Gazprom, bunun 80 dolarının nakit, kalan 30 dolarlık kısmınınsa Belarus ulusal gaz şirketi Beltransgas'ın hisselerinden karşılanmasını istiyordu. Böylece dört yılda, her yıl fiyat artırarak Beltransgas'ın yarısına sahip olmayı hedefliyor.

AB durumdan 'endişeli'

Dün ise Belarus Başbakan Birinci Yardımcısı Vladimir Semashko, Gazprom ile Belarus arasında yürütülen yeni doğalgaz fiyatına ilişkin görüşmelerde anlaşmaya ulaştıklarını iddia etti. Vladimir Semashko, Belarus'un, 1000 metreküp doğalgaz için Gasprom'a 100 dolar ödeyeceğini söyledi. Gazprom ise 105 dolar talep ediyordu. Gazprom Sözcüsü Sergei Kupriyanov ise nihai bir anlaşmaya varılamadığını, Semashko'nun görüşünün kişisel görüşü olduğunu, görüşmelerin gün boyu süreceğini kaydetti.

Gazprom, fiyat tartışmasını sona erdirecek yeni bir anlaşmaya gidilmemesi halinde, Avrupa'daki ülkelerine taşınan hattan Belarus'a yapılan gaz ikmalini hemen askıya alacağını belirtiyor. Belarus ise, gaz kesilirse Rusya'nın kendi topraklarını kullanarak Avrupa'ya gaz sevk etmesine izin vermeyeceğini söylüyor. Kriz AB'yi korkutuyor. Yeni bir Ukrayna örneği yaşamak istemeyen AB, her iki ülkeden de 'krizin acil çözülmesini' istedi. AB'nin doğalgaz ithalatının yaklaşık yüzde 8'i Belarus üzerinden geliyor.

Geçen yıl gazı kesmişti
Tam bir yıl önce Rusya zamlı tarife konusunda Ukrayna ile de sorun yaşamış, Moskova'nın gazı kesmesiyle Avrupa zor durumda kalmıştı. Ukrayna da kışı soğukta geçirmişti. Rusya'nın AB ülkelerine sattığı gazın yüzde 74'ü de, Ukrayna üzerinden boru hatlarıyla taşındığı için Avrupa alarma geçmişti. Gaz krizinden birkaç ay sonra Ukrayna'da Rusya karşıtı Yulya Timoşenko hükümeti devrilip Moskova yanlısı Yanukoviç başbakan olurken fiyat krizi çözümlenmişti.
Gazprom, İngiltere-Belçika arasındaki boru hattında yüzde 10 hisse sahibi. Boru hattı işletmecisi olan Britanya-Hollanda ortaklığı BBL'de hisse sahibi olmayı planlıyor. Hedefi 2010'da Britanya doğalgaz pazarında önemli bir paya sahip olmak. British Gas'in sahibi Centrica'yı alma girişiminden politik tepkiler yüzünden vazgeçti ve müşterileri arasında Debenhams'ın da bulunduğu Pennine Natural Gas adlı küçük şirketi satın aldı. Ülkelerin Gazprom'la ilişkileri şöyle:

İSPANYA VE PORTEKİZ: Doğalgazını Cezayir'den alan İspanya'da Rusların doğrudan yatırımı yok. Ancak ülkenin önde gelen petrol şirketi Repsol, ekim ayında Gazprom ile birlikte Afrika, Latin Amerika ve Rusya'da ortak yatırım için anlaşma imzaladı. İspanya'nın en büyük elektrik üreticisi Endesa İspanya, Fransa, İtalya ve Portekiz'de kurmayı planladığı santrallarda Gazprom'dan alacağı doğalgazı kullanmak istiyor. Alman Eon, Endesa'yı satın alırsa ilişkiler daha da sıkılaşacak. Gazprom Portekiz'e ülkenin en büyük enerji grubu Galp Energia'nın hakim ortağı Amorim Energia'dan hisse alarak girmek istiyor.

HOLLANDA VE BELÇİKA: Gazprom'un önemli bir doğalgaz ihracatçısı olan Hollanda'da henüz yatırımı yok. Ancak şirket Hollandalı gaz dağıtım şirketi BBL'den hisse alacak, karşılığında da BBL Gazprom'un yapmayı planladığı Baltık doğalgaz boru hattına ortak olacak. Gazprom, Belçikalı dağıtım şirketi Fluxys ile ortak depo yatırımları için görüşmeleri sürdürüyor.

FRANSA: Gazprom geçen hafta bu ülkedeki sanayi şirketlerine doğrudan gaz satışına olanak veren bir anlaşma imzaladı. Şirket 2030 yılına kadar uzanan bir anlaşmayla Fransa'ya verdiği gaz miktarını artıracak ve böylelikle Norveç'ten sonra ikinci büyük tedarikçi haline gelecek.

DANİMARKA: Ülke doğalgaz alanında kendi kendine yeterli. Danimarkalı Dong Energy, bu yıl Gazprom ile imzaladığı anlaşma gereği 2011-2031 arasında her yıl 1 milyar metreküp doğalgaz alacak ve ayrıca 2007'den başlamak üzere 15 yıl süreyle Gazprom'un İngiltere'deki iştirakine yılda 600 milyon metreküp doğalgaz satacak.

NORVEÇ VE İSVEÇ: Norveç önemli bir doğal gaz ihracatçısı. Geçtiğimiz hafta birleyme kararı alan Statoil ve Norsk Hydro'nun, Antartika'daki Shtokman projesine ortaklık istekleri Gazprom tarafından reddedilmişti. Ancak Norveçliler hâlâ umutlarını kesmiş değiller. İsveç ise Gazprom'un planladığı Baltık Projesi'ne çevre kirlenmesi gibi bir gerekçeyle karşı çıkabilir.

ALMANYA: Eon iştiraki Ruhrgas, BASF Wintershall aracılığıyla Gazprom ile yoğun ilişki içinde. İki şirketin de yönetim kurulu başkanlığını eski Alman Şansölyesi Helmut Kohl'un yaptığı Baltık Borunu Hattı Projesi'nde hisseleri var. Eon ve BASF yaptıkları anlaşmaya göre Gazprom'a işleme ve dağıtım alanında hisse verecek karşılığında da, Batı Sibirya'daki Yuzhno Russkoye sahasına ortak olacaklar. Gazprom'un yüzde 6.4 hisseyle en büyük yabancı ortağı olan Eon, Rus şirketine Macaristan ve diğer ülkelerdeki faaliyetlerinden hisse vermeyi teklif etti. BASF ise Gazprom'a ortak dağıtım şirketleri Wingas'taki hisselerini artırmasını teklif etti. Gazprom'un bu şirketteki hisse oranı yüzde 50'e ulaşabilir. Gazprom'un elektrik dağıtım şirketi RWE ile ilgilendiği öne sürülüyor. Fakat kamuoyunun Gazprom hakkında kafası karışık. Rus şirketi imajını düzeltmek için Schalke 04 futbol takımıyla 100 milyon avroluk bir sponsorluk anlaşması imzaladı.

İTALYA: Ülkenin en büyük enerji şirketi ENI ile anlaşan Gazprom yılda 3 milyar metreküp doğalgaz satarak bu pazara girdi. ENI de buna karşılık Gazprom'un doğalgaz arama ve üretimle ilgili faaliyetlerine 10 milyar dolarlık ortak olacak.

BALTIK DEVLETLERİ: Gazprom bu pazarlarda uzun vadeli anlaşmalar ve dağıtım şirketleriyle ortaklıkları sonucu hâkim durumda. Letonya'da Leton Gas'ın yüzde 25, Estonya'da Estii Gaas'ın yüzde 37, Litvanya'da ise Lietuvos Dujos'un yüzde 34 hissesini elinde bulunduruyor.

AVUSTURYA: Gazprom eylülde imzaladığı ve 2027'de sona erecek uzun vadeli tedarik anlaşmasıyla sanayideki kullanıcılara doğrudan ulaşmaya başladı.

ROMANYA: Doğalgaz ihtiyacının yüzde 60'ını kenid kaynaklarından karşılayan Romanya'da üretim, sahaların yaşlılığı nedeniyle sürekli düşüyor. Gazprom 2030'da sona erecek bir anlaşmayla ülkenin geri kalan ihtiyacını karşılıyor. Romanya hükümeti Gazprom'un pazara girişini kısıtlayarak enerji özelleştirmelerinde Batılı şirketleri kayırıyor.

POLONYA: Gazprom, Yamal transit boru hattının Polonya bölümünün sahibi EuRoPol Gaz'ın yüzde 48 hissesini elinde bulunduruyor. Gazprom, iştiraki RosUkrEnergo aracılığıyla Polonya'nın doğalgazının yüzde 60'ını veriyor. Ancak siyasi tepki nedeniyle ülke içi dağıtımına girmedi. Büyük kömür rezervleri bulunan Polonya, Gazprom'a diğer komşularından daha az bağımlı ve planlanan Baltık sıvılaştırılmış doğalgaz terminali sayesinde bağımlılığını daha da azaltacak.

ÇEKYA VE SLOVAKYA: Gazprom Çeklerin doğalgaz ihtiyacının yüzde 70'ini, Slovakya'nın ise yüzde 98'ini karşılıyor. Ancak, Çekler, Gazprom'u ülke içi dağıtıma sokmadı. Gazprom'un Batıya ihracatının yüzde 85'lik bölümünü taşıyan boru hatları Slovakya'dan geçtiği için bu ülkenin eli sağlam. 2002'de Ruhrgas ve Gaz de France ile Slovakya'nın boru hattı işletmecisi SPP'yi 2.7 milyar dolara almak için teklif veren Gazprom iş bitmeden konsorsiyumdan ayrılmıştı.

MACARİSTAN: Doğalgaz ihtiyacının yüzde 80'ini karşılayan Gazprom özelleştirilen enerji şirketi MOL ile Rusya ile Türkiye'yi birbirine bağlayan Mavi Akım'ı Ceyhan'a kadar uzatacak projede işbirliği yapmayı hedefliyor. Gazprom, ülkede Alman Eon'a ait depolama şirketlerine de ortak.

BULGARİSTAN: Gazprom 1000 kilometre boru hattına ve aralarında Sofya'nın da bulunduğu 27 kentin dağıtım lisansına sahip Rus-Bulgar ortak şirketi Overgas'ın yüzde 50 hissedarı. Gazprom'un iştiraklerinin Burgaz-Dedeağaç arasında inşaası planlanan boru hattında da hisseleri var. Gazprom ile Bulgaristan geçen hafta ılımlı fiyat artışları, yüksek taşıma ücretleri içeren bir anlaşma imzaladı.

SIRBİSTAN: Gazprom ocak ayında Yugorosgaz boru hattı projesinde hissesini yüzde 50'den yüzde 75'e çıkardı ve ardından inşaata başladı. Hat 2007 yılında Bulgaristan'a ulaşacak. Mavi Akım'ın bir kolunu Batı Balkanlar üzerinden Adriyatik ve İtalya'ya uzatmayı planlıyor. Gazprom Balkan ülkelerinde elektrik santralları kurmayı planlıyor.

YUNANİSTAN: Gazprom iştiraklerinin Burgaz-Dedeağaç arasında inşası planlanan boru hattında da hisseleri var. Şirket ayrıca Türkiye-Yunanistan arasında inşaatı süren ve İtalya'ya kadar uzatılacak boru hattına ortak olmak için uğraşıyor.

UKRAYNA: Gazprom, Druzhba boru hattına ortak olmayı istiyor. Yüzde 50 hissedarı olduğu satış şirketi RosUkrenergo ülkede tekel ve Orta Avrupa'ya önemli ihracat yapıyor.

TÜRKİYE: Ülkedeki en büyük Rus yatırımı olan 4.3 milyar dolarlık Mavi Akım 2003'ten beri faaliyette. Şimdilik Ankara'da sonlanan hattın Baku-Tiflis-Ceyhan'ın Akdeniz'e kavuştuğu Ceyhan'a kadar uzatılması durumunda Rus doğalgazı bu yolla da yeni pazarlara ihraç edilebilecek.

Rusya, Türkiye'nin doğalgaz ihtiyacının yüzde 65'ini karşılıyor ve Rus şirketleri ülkede ortak boru hatları ve depolama tesisleri inşa etmeyi planlıyor. Türkiye bu arada Hazar bölgesinden ham petrol ve doğalgaz nakli için Batılı şirketlerle işbirliği arayışında.

GÜRCİSTAN: Gürcistan, 1.8 milyar metreküplük tüketimini karşılayabilmek için Gazprom'un zam baskısıyla karşı karşıya. Gazprom doğalgazın 1000 metrekübünün fiyatını 110 dolardan 235 dolara çıkarmak istiyor.

12 trilyon dolarlık gaz

1989 'da kurulan Gazprom, en büyük Rus şirketi. Rusya'nın gaz ihracatının yüzde 93'ünü gerçekleştiriyor. Doğalgaz boru hatlarının uzunluğu 150 bin kilometreyi aşıyor.

2005 yılı cirosu 42.8 milyar dolar olan Gazprom'un çalışan sayısı 300 bin. Pazar değeri 270 milyar dolar. Cirosu Rusya'nın GSMH'nın yüzde 8'ine denk geliyor.

Yılda 4 milyar doların üstünde vergi veriyor.

Gazprom hisselerinin yüzde 38.3'ünü Rus devletinin elinde.

Rusya 48 trilyon metreküple, dünyanın en büyük doğalgaz rezervlerine sahip ülkesi.

Rusya'nın tam 12 trilyon dolar değerinde gazı var.

Türkiye için 'risk' yok denilemiyor

Türkiye ile Belarus'un konumları ve Rusya'yla ilişkileri çok farklı, dolayısıyla Türkiye'nin benzer bir durumla karşılaşma riski Belarus ya da Ukrayna'ya göre daha düşük ancak böyle bir risk de yok denilemiyor. Gazprom Avrupa'da tüketilen gazın dörtte birini tedarik ediyor. Norveç ve Cezayir dışında AB'nin ciddi bir alternatifinin olmaması AB'yi Rusya'ya adeta mahkûm etmiş durumda. Avrupa Komisyonu, Avrupa'nın ithal gaza olan bağımlılığının, Rusya'nın 2020 itibarıyla gaz ihtiyacının yarısını karşılar hale gelmesiyle daha da artacağı konusunda endişeler taşıyor.

Bu süreçte 'Nabucco' boru hattı projesi önemli. Kafkasya, Orta Asya ve Ortadoğu'dan sağlanacak doğalgazın Türkiye üzerinden Batı Avrupa'ya taşınmasını öngören bu proje 2011'de faaliyete geçecek. Doğalgazın Batı Avrupa'ya gelebilmesi için Türkiye'nin batısından Avusturya'ya kadar uzanan büyük bir boru kurulması gerekiyor. Türkiye'nin 2020'de yaklaşık 40 milyar metreküp gaz tüketeceği düşünüldüğünde, bunun 30 milyar metreküpü Rusya'dan gelecek. Rusya'yla bir sorun olursa ve iki hat birden kesilirse ne olacak? Uzmanlara göre iki önemli çözüm var. Biri, kaynak ülke çeşitlenmesi. Çünkü Türkiye, dünya doğalgaz rezervinin dörtte üçünü barındıran bir coğrafyada.İkincisi de Türkiye gaz kullanmaya başladığından beri ihmal ettiği yeraltında gaz depolamaya önem vermeli.

Radikal