Osmanlı’nın en büyük yolsuzluk soruşturmasının ortasındaki adanın hikayesi

Eyüp SERBEST

Balyan Ailesi, Osmanlı’nın son dönemlerindeki en büyük müteahhitlerdendi. Kurdukları Şirket-İ Nafia-ı Osmaniye şirketi ile İstanbul’a sayısız eser kazandırdılar. Hatta Sultan Abdülaziz döneminde Osmanlı İmparatorluğu’nun Balyan Ailesi’ne borcu o kadar büyüdü ki, Sultan Abdülaziz İstanbul Boğazı’nda, iki kaya parçasından oluşan tek adacığı 1872 yılında alacaklarına karşılık Başmimar Sarkis Balyan’a verdi. Ancak burada bir başka görüş de, adanın Sarkis Balyan’a fabrika kurması karşılığında verilmiş olmasıydı. 

İSMİ SARKİS BEY ADASI OLDU
Sarkis Balyan iki kayanın üzerini birleştirerek kendisine bir köşk ve müştemilat yaptırdı. Hatta daha sonra ünlü ressam Ayvazovski de bir dönem bu evde konakladı. İki kaya parçasının ada haline getirildikten sonra üzerine yapılan köşk o dönem İstanbul’da çok konuşuldu. Bir çok kişi sadece köşkü görebilmek için Boğaz kenarına gelirdi. 

DÖRT YIL SONRA HER ŞEY DEĞİŞTİ
Sarkis Balyan adayı 1872’de almıştı ancak Osmanlı İmparatorluğu için her şey kötüye gidiyordu. Balkanlarda başlayan isyanların etkileri İstanbul’u da karıştırdı. Sultan Abdülaziz 30 Mayıs 1876’da bir darbeyle tahttan indirildi. Sadece 4 gün sonra da, gözaltında tutulduğu Feriye Sarayı’nda bilekleri kesilmiş halde ölü olarak bulundu. Aslında ölümü gizemliydi ancak konu kapandı. Abdülaziz’in yerine 30 Mayıs 1876’da tahta oturan Sultan 5. Murad’ın iktidarı da 93 gün sonra sona erdi. Gerekçe, Sultan 5. Murad’ın akıl sağlığının yerinde olmamasıydı. Tahta 31 Ağustos 1876 günü Sultan 2. Abdülhamid oturdu. 

ESKİ DEFTERLER AÇILIYOR
Sultan 2. Abdülhamid tahta oturur oturmaz İmparatorluğun harcama defterlerini inceletti. En önemli inceleme kalemi, peş peşe inşaatlar yapan saray müteahiti ve Başmimar Sarkis Balyan ve ortası Nersisyan Kirkor’la ilgili olanlardı. 
Örneğin, inşaatına 20 Ocak 1863’te başlanan ve 27 Eylül 1871’de bitirilen Çırağan Sarayı’nda,  Sarkis Balyan ve ortağı Nersisyan Kirkor’un zimmetlerine yaklaşık 220 liraya yakın para geçirdikleri tespit edildi. 

HER ŞEYİNİ BIRAKIP PARİS’E KAÇTI
Sarkis Balyan soruşturma sürerken, geride tüm mal varlığını bırakarak Paris’e gitti. Giderken tedavi olmak maksadıyla Paris’e gittiğini söylemişti. Ancak soruşturma komisyonuna başkanlık eden Hasan Fehmi Paşa’nın 29 Haziran 1888’de yazdığı belgeye göre, Sarkis Balyan borçlu ve haksız olduğu ortaya çıkınca firar suretiyle İstanbul’a terk etmişti. Sonuçta Sarkis Balyan yaptığı yolsuzluklar ve zimmetine para geçirme iddialarıyla ilgili yargılandığı davada 4 yıl hapse çarptırıldı ve zimmetine geçirdiği paraları ödemesine karar verildi. Sarkis Balyan’ın el konulan mülkleri arasında Kuruçeşme Adası’ndaki 3 katlı köşkü de vardı. 

AFFEDİLDİ, DÖNÜNCE YİNE BİNALAR YAPTI
Ancak Sarkis Balyan, sarayın başhekimi Rum Mavroyani Paşa’nın devreye girmesiyle,  borçlarını ödemesi karşılığında Sultan 2. Abdülhamid tarafından affedildi ve İstanbul’a döndü. El konulan köşkünü de geri aldı. Sarkis Balyan Yıldız Sarayı’nın bazı bölümlerinin yapımını üstlendi. Ancak o tarihten sonra yaptığı en büyük iş, 1890 yılında sultanlar için inşa edilecek olan Ortaköy Sahil Sarayları’nın mütaehhitliği oldu. 

MALLARINA EL KONULDU
1899 yılında kendi adıyla anılan adadaki köşkünde hayatını kaybetti. Ancak borçları yakasını bırakmadı. Hazineye 700 bin lira, yanında çalıştırdığı kişilere ise 31 bin lira borcu vardı. Yeniden tüm mal varlığına el konuldu. 31 Mart 1902 tarihli bir belgede, Sarkis Balyan’ın ölümünün ardından boş kalan adadaki köşkün anahtarının Bahriye Nezareti’ne teslim edildiği yer aldı. 

KÖŞK GİTTİ, KÖMÜR YIĞINLARI GELDİ
Sarkis Bey Köşkü kullanılmadığı için 1914 yılında yıkıldı. Ada, Şirket-i Hayriye vapurlarının kömür ikmali yapması için depoya dönüştürüldü. Kuruçeşme Adası’ndan sonra Sarkis Bey Adası olarak anılan adanın ismi bu kez de oldu Kömür Adası. Cumhuriyetle birlikte kömür deposu olarak kullanılan adanın 1957’te turistik bir tesise dönüştürülmesi gündeme geldi. 

GALATASARAY SATIN ALDI
Galatasaray’ın ö dönemki başkanı Sadık Giz’in girişimleriyle, Galatasaray Spor Kulübü adayı 150 bin TL karşılığında satın aldı. Ada 1992 yılına kadar Gatasaray’ın kürek ve sutopu takımlarına hizmet verdi. Bu kez de ismi Galatasaray Adası olarak anılır oldu. 

KAÇAK BİNALARI YIKILDI
2006’da Galatasaray yönetimi adayı işletmeci Mehmet Koçarslan’a kiraladı. Böylece ismi bir kez daha değişti ve Suada olarak bilinir oldu. Ancak adanın işletmecileriyle Galatasaray yönetimi arasında kriz çıktı. Adadaki kaçak yapılar 28 Mayıs 2017’de yıkıldı. 

Ada'nın tekrar faaliyete geçmesi 11 Haziran 2022 tarihinde tekrar Galatasaray Başkanı seçilen Dursun Özbek'in seçim vaatlerinden biriydi. 27 Temmuz 2022 tarihinde Ada törenle tekrar hizmete açıldı.

patronlardunyasi.com