Müzayedecileri kriz vurdu

Rahime Baş Uçar/Para

İNGİLİZ müzayede evi Christie"s, geçen yılı 6.3 milyar dolarlık eser satışıyla kapattı. 142 yıllık müzayede şirketi Christie"s"in halen 43 ülkede 85 temsilci ofisi ve 14 satış salonu bulunuyor. New York merkezli Sotheby"s"teki rakamların da Christie"s"ten aşağı kalır yanı yok. Sotheby"s"in yıllık eser satışı da 7 milyar doları geçiyor...

Peki Türkiye"de müzayede sektörünün büyüklüğü nedir dersiniz? Kabaca 100 milyon dolar civarında olduğu belirtiliyor. Tahmin edileceği üzere, birçok sektörde olduğu gibi müzayedecilikte de net rakamlar yok. Kayıt dışı gölgesi altında kalan sektörde gerçek rakamların ise 500 milyon doları bulduğu iddia ediliyor.

Türkiye'de çok fazla müzayede evi de yok. Sektöre dört beş şirket yön veriyor. Portakal Sanat Evi, Antik A.Ş, Artı Mezat ve Maçka Mezat da bunların başında geliyor...

Son yıllarda Türkiye"deki müzayedelerde özellikle resim satışında dikkat çekici bir artış göze çarpıyor. Örneğin, köklü müzayede kuruluşlarından Antik A.Ş"nin satışlarının yüzde 60"ını resimler oluşturuyor.

Türk ressamlarının eserleri yurtdışında da ilgi görmeye başladı. Artist Actual dergisinin yaptığı araştırmaya göre, geçen yıl Türkiye ve dünyadaki 27 müzayede evinde Türk sanatçılara ait 3 bin 540 adet resim satıldı. Bunlardan elde edilen gelirse 37 milyon 142 bin 410 dolar. Söz konusu satışların yüzde 37"si klasik dönem, yüzde 34"ü modern, kalanı ise olgun çağdaş ve çağdaş döneme ait eserlerden oluştu.

Tabii bu rakamlar, Türk sanatçılarının dünyadaki yerinin çok iyi olduğu anlamına gelmiyor. Yine Artist Actual dergisinin araştırmasına göre, Türk sanatçıları dünya sanat ekonomisine ancak binde 1 katkı sağlıyor. Çağdaş sanat kategorisinde bırakın ilk 100"ü, ilk 500"e giren bir Türk sanatçısı bile maalesef yok. Artprice 2006-2007 yılı “çağdaş” kategorisinde 500"üncü olan Zhang Yu"nun 117 bin dolarlık eseri satılırken, aynı kategorideki Türk sanatçıları arasında birinci olan Faruk Cimok"un 25 eseri geçen yıl toplam 103 bin dolara alıcı bulabildi...

ANTİK, 511 TABLO SATTI
Rakamlar dünya ölçeğinde küçük olsa da, son yıllarda müzayede sektörünün sürükleyici gücü resimler oldu. Geçen yıl 10 müzayede düzenleyen Antik A.Ş, 41 milyon YTL"lik satışa aracılık yaptı. Bu müzayedelerde, 4 binin üzerinde eser satışa sunuldu. Satılan eserlerin 511"ini tablolar oluşturdu. Antik A.Ş. Yönetim Kurulu Başkanı Turgay Artam, “Satış gelirlerimizin yüzde 60"ını Türk ve Avrupalı ressamların tabloları, yüzde 35"ini Osmanlı antikaları ve Avrupa eserleri, yüzde 5"ini de kitaplar, şarap, klasik otomobil ve hatıra eşyaları oluşturdu” diyor.
Artam"a göre, müzayede sektöründeki yükselişin en büyük nedeni, ülkemizde açılan özel müzeler ve bilinçli koleksiyoncu sayısındaki artış. Müzayedeler herkesin gözü önünde yapılan satışlar olduğu için, hem alıcı hem de satıcı için şeffaf bir alım-satım ortamı sağlıyor.

ÇAĞDAŞ DÖNEME İLGİ ARTIYOR
Türkiye"de düzenlenen müzayedelerde kısa bir süre öncesine kadar daha çok klasik döneme (1985 yılına kadar doğmuş eserler) ait tablolar satılıyordu. Ancak son yıllarda modern (1895-1925 döneme ait eserler), olgun çağdaş (1925-1950) ve çağdaş döneme (1950"den günümüze) ait eserlere de ilgi arttı. Birçok müzayede evi hem klasik hem çağdaş dönem eserlerini satarken, 2006 yılında kurulan Beyaz Müzayede, sadece çağdaş ve modern sanat müzayedesi yaparak dikkatleri üzerine çekti.

Eski borsacı Aziz Karadeniz"in de ortakları arasında olduğu Beyaz Müzayede, geçen yıl 5 milyon 300 bin dolarlık satış yaptı. Geçen mart ayında Türkiye"nin ilk online (internet) müzayedesini de gerçekleştiren Beyaz Müzayede"nin Yönetim Kurulu Başkanı Aziz Karadeniz, “Neden çağdaş ve modern resim” sorumuzu şöyle yanıtlıyor:

“Çok değerli çağdaş resim sanatçılarımız var. Ama müzayedelerde onların eserlerine çok fazla yer verilmiyordu. Biz bu boşluğu dolduralım dedik. Kasım 2006"da düzenlediğimiz ilk müzayede için eser bulmakta çok zorlanmıştık. Hatta bazı koleksiyonerlerin depolarına giderek, biraz da zorla resim alarak müzayedeyi yapabilmiştik. İkinci müzayededen sonra ise düzenli resimler gelmeye başladı. Çağdaş sanat gerçekten kültürel merak istiyor, belli bir birikim gerektiriyor.”

SEZONDA 1000 RESİM SATILIYOR
Elbette Türkiye"de müzayedecilik, tablo satışlarından ibaret değil. Ali Ulukaya ve Ragıp Can Önen tarafından 3 yıl önce kurulan Nişantaşı Müzayede, daha çok Osmanlı dönemine ait koleksiyon parçaları (tuğralı gümüş, tombaklar, hat eserleri vb) satıyor.

Nişantaşı Müzayede"nin ortağı Ali Ulukaya"nın verdiği bilgiye göre, Türkiye"de müzayedeler yurtdışındakilerden farklı olarak yalnızca hafta sonları, pazar günü yapıldığı için genelde takvim sıkışık. Türkiye"deki müzayedelerde ortalama 500-600 eserin satıldığını belirten Ulukaya, “Yurtdışında müzayedeler hafta içi de yapılıyor. Türkiye"de müzayedeler pazar günlerine belirli saatlere sıkıştırılıyor. Ayrıca okulların kapandığı haziran ayından eylül ayına kadar müzayede işi de tatile giriyor. Bu da sektörün gelişmesini engelliyor” diyor.

“Taş yerinde ağırdır” diyerek uzman olduğu Osmanlı koleksiyon parçalarını daha çok müzayedelerinde satan Nişantaşı Müzayede, geçen yıl 6 müzayede yapmış. Şirket bu yıl 5 müzayede düzenleme niyetinde.

Nişantaşı Müzayede"nin satışlarının yüzde 10"luk kısmını ise klasik Türk resimleri oluşuyor. Ulukaya, son yıllarda klasik Türk resmine inanılmaz bir ilgi olduğunu vurguluyor: “Müzayedeleri resim için takip eden 150-200 arası koleksiyoner var. Sezonda bine yakın eser el değiştiriyor.”

YÜZDE 25"LİK DÜŞÜŞ
Ekonomik sıkıntıları elbette müzayede sektörünü de etkiliyor. Ali Ulukaya, geçen yılın eylül ayından beri düzenledikleri 4 müzayedede satışların yüzde 25 düştüğüne dikkat çekiyor. Ulukaya"nın bu konuda değerlendirmesi şöyle:
“İktisadi hadiseler hemen bizim işleri etkiler. Koleksiyonerler piyasadan çok çabuk çekilir. Dünyada da genel bir ekonomik durgunluk var. Bu yıl değil ama 2009 yılının sektörümüz açısından dünyada daha kötü olacağını tahmin ediyoruz.”

“KDV ALINMASIN”
Sektör temsilcilerine göre, müzayede sektörünün gelişimi engelleyen uygulamalardan biri de yüzde 18"leri bulan KDV. Yurtdışı piyasalardaki müzayede satışlarında sanat eserlerine KDV uygulanmıyor. Sadece satış hizmet komisyonunun KDV"si alınıyor. Türkiye"de ise sanat eserlerinin satışından ve hizmet bedelinden KDV alınıyor. Yüzde 1 de belediye rüsumu kesiliyor. Yıl içinde birkaç kez el değiştiren sanat eserleri olduğu düşünülürse, Maliye"nin her satıştan yani aynı üründen birkaç kez KDV aldığı gerçeği ortaya çıkıyor.

Aziz Karadeniz, müzayede sektörünün gelişebilmesi için birtakım yasal değişikliklere ihtiyaç olduğunu vurguluyor. Karadeniz"in önerileri şöyle:
“Özellikle yaşayan sanatçıların teşvik edilmesi lazım. KDV alınmamalı. En azından düşürülmeli. Telif haklarının daha iyi tanımlandığı bir kanun çıkarılmalı. Gelişmiş ülkeler dünyaya milyarlarca dolarlık sanat eseri. Türkiye de neden bu konuma gelmesin...”

ANTİKACILAR BESLİYOR
Türkiye"de antikacılıkla müzayedecilik aslında birbirine karıştırılan iki kavram. Antikacılar sabit mekanlarında, eski eserleri ve sanat eserlerini yılın 12 ayı alıp satabiliyorlar. Müzayedeciler ise bir tür emanetçi. Başkasına ait bir eseri alıp, belirli periyotlarda sergileyip, yine belirli tarihte yapılan müzayedede satıyorlar. Bu aracılık hizmeti karşılığında da belirli bir komisyon alıyorlar.
Sektördeki komisyonların firmadan firmaya, eserden esere değiştiği belirtiliyor. Firmalar komisyon oranlarını genelde açıklamıyor. Ancak ortalama komisyonların yüzde 6 civarında olduğu belirtiliyor.

Aslında ideali, müzayedecilerle antikacıların ayrı olması. Ancak son yıllarda birçok isim bu iki işi birlikte yapıyor. Yarım asırdır antikacılık yapan, 10 yıl önce de müzayedeciliğe giren Artı Mezat"ın sahibi Duran Tamtekin, “Türkiye antika demirbaşı çok zengin bir ülke değil. Bugün müzayedecileri antikacılar besliyor. Müzayedecilerin satılacak eserleri sadece evlerden, koleksiyonerlerden bulması mümkün değil. Belki de bu yüzden birçok müzayedeci, aynı zamanda antikacılık yapıyor” diyor.

Türkiye"de antikacılar daha çok İstanbul"da; Horhor, Mecidiyeköy, Kadıköy ve Üsküdar"da toplanıyor. Ancak antikacıların kayıtlı olduğu odası bile yok. Bu yüzden de sektördeki rakamlar net olarak bilinmiyor. Çoğu eskici, antikacı olarak da adlandırılıyor. Bazı sektör temsilcilerine göre, antika piyasasında dönen para milyar doları buluyor. Bazıları ise kayıtlı rakamların 200 milyon dolara ancak ulaşabildiğini kaydediyor.

Türkiye"de herhangi bir müzayedede satılan tarihi eserin yurtdışına çıkarılması yasak. Oysa İtalya"da herhangi bir müzayedede aldığınız bir tarihi eseri, 45 günlük izin alma süresinden sonra Türkiye"ye getirebilirsiniz. Türkiye"de kayıtlı tarihi ve antika eseri yurtdışına çıkaramamanın da müzayede sektörünün gelişimini engellediği dile getiriliyor. Ancak Duran Tamtekin buna katılmıyor:
“Türkiye"de tarihi eserlerin çoğu toprak altında. Türkiye arkeolojik eser anlamında zengin, sanat demirbaşı anlamında ise fakir bir ülke. Çoğu Osmanlı dönemi eseri de zaten illegal yollardan yabancılara kaptırılmış durumda. Bu yüzden sanat demirbaşının oluşması için bu yasak yerindedir görüşündeyim.”
Müzayedede olduğu gibi antika piyasasında da işlerin durgun olduğunu belirten Duran Tümtekin, “Türkiye"de antika ve sanat eserleri için harcamayı sınırlı sayıdaki burjuva kesimi yapıyor. Bu sektörü de Türkiye"nin genel ekonomisinden farklı tutamazsınız. İşler durgun. Geçen yıla göre satışların yüzde 30 azaldığını söyleyebilirim” diyor.

Müzayede için 6 ay hazırlık gerekiyor

Türkiye"nin önde gelen müzayede şirketlerinden Alif Art, 2003 yılında Keskiner, Tezer ve Chalabi aileleri tarafından kuruldu. Şirket, ağırlıklı olarak Osmanlı ve sanat eserleri müzayedesi yapıyor. Dönem dönem kitap, şarap gibi tematik (ihtisas) müzayedeler de düzenliyor. Yılda ortalama 5 müzayede düzenleyen Alif Art, son olarak 19 Nisan"da Semiha Şakir ve ailesine ait antikaları müzayedeyle sattı.

Alif Art"ın ortaklarından Bingul Tezer, müzayedecilikte deneyimli bir isim. Daha önce de Maçka Mezat"ın kurucuları arasında yer almıştı. Tezer, parası olan herkesin bu sektöre girebileceğini söylüyor. Ancak “Sadece para yetmez. Altyapı ve bilgi de gerektirir. Bu, sanat eserlerini tanımayı gerektiren bir iş” diye de eklemeden geçemiyor. Ortaklarından Ahmet Keskiner"in antikacı kökenli olduğuna değinen Tezer, müzayede şirketlerinin aracılık hizmeti verdiğinin de altını çiziyor. Bir müzayedenin hazırlığı için en az 6 ayın gerektiğini söyleyen Tezer, işin yapılış aşamalarını şöyle anlatıyor:

“Önce müzayede tarihi belirlenir. Ardından eserlerin toplanma aşamasına geçilir. Müzayede duyuruları yapılır. Eserler sergi salonlarımıza getirilir ve uzmanlar (ekspertizler) değerlerine bakar. Eserin müzayedeye girebilme niteliği de önemlidir. Bu değerleme çalışması sonucunda, eserin müzayededeki muhammen bedeli belirlenir. Sonra eser, satılabilecek fiyatlar üzerinden, müzayede şirketi tarafından sigortalanır.

Bu arada alıcı ve satıcı arasındaki komisyon da belirlenir ve sözleşme yapılır.
Müzayedelerde katalog hazırlama süreci de önemlidir. Bu da en az 3 aylık bir süre alır. Eserlerin tek tek resimleri çekilir, fiyatları yazılır. Hazırlanan kataloglar müzayededen en az 15 gün önce potansiyel alıcıların adreslerine, eserleri incelemeleri için ulaştırılır. Buna paralel olarak eserler sergilenir.

Bir müzayede şirketinin en az 500 metrekarelik teşhir salonunun olması gerekir. 300-400 eserlik bir müzayedeye hazırlık için en 15 kişilik bir ekip oluşturulmalıdır. Müzayedede eseri alan, ödemesini satana yapar. Müzayede evi de kendi komisyonunu bunun üzerinden alır.”

Antik, 41 milyon YTL"lik satış yaptı

Turgay Artam tarafından kurulan Antik A.Ş, ilk müzayedesini 1981"de Ankara'da gerçekleştirdi. Antik, Türkiye"de profesyonel anlamda müzayedeciliği başlatan şirket olarak biliniyor. Şirket, geçen yıl 10 müzayedede 41 milyon YTL"lik satışa aracılık etti. 511"i tablo olmak üzere 4 binin üzerinde eser, Antik"in müzayedelerinde satışa sunuldu.

Türkiye"de bugüne kadarki en yüksek değerli sanat eseri satışına da Antik A.Ş. aracılık yaptı. Osman Hamdi Bey"in 5 milyon YTL"lik “Kaplumbağa Terbiyecisi” eseri Antik A.Ş. müzayedesinde satıldı. Geçen aralık ayında Antik"in müzayedesinde Alberto Pasini"nin bir tablosunun 2.6 milyon, Antoine de Favray"in 3 adet tablosunun da toplamda 5 milyon YTL"nin üzerinde bir rakama satılması da dikkate değer.

Turgay Artam, Antik A.Ş"nin son yıllarda klasik Türk ve Avrupalı ressamların oryantalist eserlerinin satışında rekor fiyatlara ulaşarak dünya piyasalarında da belirleyici bir rol üstlendiğini iddia ediyor: “Artık yurtdışındaki müzayedelerde açılış fiyatları belirlenirken ülkemizde oluşan seviyeler de baz alınıyor.

Türkiye"de ulaşılan rakamları gören bazı Avrupalı koleksiyoncular tablolarını değerlendirmek için şirketimize başvuruyorlar. Önümüzdeki dönemde birçok uluslararası değerli ismi alıcılarımıza sunmak için hazırlık yapıyoruz. İstanbul"un köklü ailelerine ait koleksiyonlarda yer alan çok önemli başyapıt eserler de bu rekor rakamlardan sonra piyasaya çıkmaya hazırlanıyor. 2008 yılına 252"nci müzayedeyle girdik. Nazmi Ziya"nın eserinin 435 bin YTL"ye satıldığı müzayede çok olumlu ve heyecan verici geçti. Bu da Türk antika ve sanat piyasasının yükseliş eğiliminin devam ettiğini ve iyi bir seçilmiş bir sanat eserinin her zaman en iyi yatırım aracı olduğunu bir kez daha kanıtlamış oldu.”

Yerli sanatçıların müzayede evine göre satışları (2007)

Müzayede evi Eser adedi Toplam satış (Dolar)
Antik A.Ş. 511 12.835.490
Beyaz Müzayede 621 5.300.053
Portakal Kül.ve San. 153 3.538.467
Artium 825 3.509.219
Alif Art 310 3.373.326
Bali Müzayede 240 2.380.320
İstanbul Antik Sanat 192 2.122.371
Açık Ark 191 1.143.375
Maçka Mezat 93 888.770
Ares 195 788.166
Claude Aguttes 21 436.134
Bruun Rasmussen 8 280.326
Piasa 10 115.4
Christie"s 10 84.237
Art Point 71 54.012
Artcurial 5 52.874
Burak Filateli 39 33.704
Uppsala Auktionskammera 1 31.702 
Librairie de Pera 23 29.643
Cornette de Saint Cyr 3 21.595
Nişantaşı Müzayede 7 19.958
Holz 1 14.749
Tajan 3 9.786
Delvaux 4 6.725
Clark"s Fine Art 1 5.073
Boisgirard 1 2.669
Leclere 1 1.186

Kategorilere göre resim satışları
Dönem/Kategori Satış adedi Satış tutarı (Dolar)
Klasik 489 13.776.436
Modern 1.195 12.817.919
Olgun çağdaş 1.291 8.950.434
Çağdaş 565 1.607.621

Olgun çağdaş dönem Türk sanatçılarının eser satışları (2007)

İsim Adet Toplam satış (Dolar) En yüksek fiyatlı eser (Dolar)
Nejat Melih Devrim 66 919.150 113.820
Burhan Doğançay 37 771.648 102.564
Ömer Uluç 53 770.635 75.862
Erol Akyavaş 19 629.007 145.038
Komet 70 533.476 28.571
Ergin İnan 53 495.754 68.345
Devrim Erbil 65 425.798 33.058
Adnan Çoker 16 303.069 50.420
Turan Erol 24 295.871 76.336
Mehmet Güleryüz 23 292.436 42.373

Olgun çağdaş: 1925-1950 arasında doğan sanatçıların eserleri

Çağdaş dönem Türk sanatçılarının eser satışları (2007)
Sanatçının adı Adet Toplam satış (Dolar) En yüksek değerli eser (Dolar)
Faruk Cimok 25 103.831 15.385
Bedri Baykam 18 101.437 16.794
Onay Akbaş 22 89.274 10.345
Hüseyin Cahit Derman 13 81.444 19.492
Kemal Önsoy 18 68.213 13.445 
Ertuğrul Ateş 15 61.780 11.765
İsmet Doğan 14 59.182 10.687
Mehmet Gün 8 55.760 13.445
Mithat Şen 11 52.439 7.634
Yavuz Tanyeli 23 46.525 5.983