Burak ARTUNER

Sultan İkinci Abdülhamid bazı vehim ve endişeleri nedeniyle elektriğin İstanbul’un aydınlatılmasında ve elektrikli tramvay işletilmesine uzun süre izin vermemişti. 

İkinci Abdülhamid, bu endişesi nedeniyle 1898’de Alman şirketi Siemens tarafından kendisine yapılmış teklifleri cevapsız bırakmıştı. Alman İmparatoru İkinci Wilhelm ile 1898’de İstanbul’a gelen Prens de Büllow, Memories de Challencer Prince de Bülow (Şansölye Prince de Bülow'un Anıları)  adlı eserinin ikinci cildinin 203 ve 205’inci sayfalarında Abdülhamid’in bilhassa iki şeyden ürktüğünü, bunların donanma ve elektrik olduğunu yazdıktan sonra, şu ifadelere yer verir:

“Abdülhamid’in elektrik kıvılcımından büyük korkusu vardı. Ziyaretimiz sırasında İstanbul’un elektrikle ışıklandırılmasını teklif ettik, bunun sanayiye olan faydalarını anlattık, fakat bütün gayretlerimiz boşa gitti, temin edemedik…”

İkinci Abdülhamid ile Alman İmparatoru İkinci Wilhelm 1898'de İstanbul'da buluşmuştu.

LONDRA’DA 1881’DE BAŞLADI

Birleşik Krallık, Londra’nın ışıklandırılmasını 1881’de başlatmıştı. Almanya’da bu konuda epey yol almıştı. İstanbul gazetelerinden Levand Herald 21 Temmuz 1906 tarihli sayısında Almanya’da 1905 sonunda elektrik fabrikalarının sayısının175’e yükseldiğini, bu rakamın 1895’te 168 olduğunu, yalnız elektrikli tramvaylar için 140 fabrika bulunduğunu yazmakla yetinmişti. Fakat hiçbir gazete, İstanbul’da da atlı tramvay yerine elektrikli tramvay işletilmesine dair bir talebi teklif edip, bu konuyu yazamaz. 

Şam'da 1906'da hizmete giren elektrikli tramvaya Şam sakinleri büyük ilgi gösteriyordu (1907)

1906’DA ŞAM’DA ELEKTRİKLİ TRAMVAYA KAVUŞTU

İstanbul’da elektriğin ulaşımda kullanılması bu kadar gecikirken, 1906’da Şam’ın elektriklerle ışıklandırılması için direkler dikildi ve elektrikli tramvayın hizmete alınması için bütün hazırlıklar tamamlandı. Yılın son günlerinde de elektrikli tramvay sefere başladı. Böylece Şam, elektrikli tramvaya kavuşan ilk Osmanlı kenti oldu. Şam’ın elektriklerle aydınlatılması ise 1907’de gerçekleştirildi. 1906’da Şam’da topçu stajını yapan Mustafa Kemal’de elektrikli tramvayın hizmete alınmasını görmüştü. Payitaht İstanbul’da ise hâlâ atlı tramvaylar ve gazlı ışıklandırma vardı. Bazı tarihçiler Abdülhamid’in elektrik korkusunun bombalı saldırılarda kullanılabileceği ya da yangınlara neden olabileceği endişesinden kaynaklı olabileceğini yazmışlarsa da buna dair somut bir belge ya da bilgi yoktur. 

Cadde-i Kebir'de yani bugünkü İstiklal Caddesi'nde 1906'da atlı tramvaylar çalışıyordu.

YABANCILAR DEVREYE GİRDİ, PROTESTO NOTASI VERDİ

Abdülhamid idaresinin elektrik makineleri ile malzemelerinin, bunun dışında otomobil ve motosikletlerin Osmanlı ülkesine ithaline yasak getirmesi İstanbul’daki yabancı devletlerin sefaretlerinin protestolarına yol açtı. İstanbul’da yabancı uyruklu iş insanlarının kurduğu bir birlik, 1906’nın nisan ayında sefaretlere bir yazı göndererek, “İmparatorluğun belli başlı şehirleri ve hatta son olarak İstanbul için elektrikle aydınlatma ve elektrikle işleyen tramvay imtiyazları verilmiştir. Buna rağmen her türlü elektrik malzemesi ve makinelerinin ithali üzerindeki yasak devam ettirilmektedir. Bu yasakla, kapitülasyonların Osmanlı ülkesindeki yabancılara sağlamış olduğu ticaret serbestliği çiğnenmektedir” dediler.

1906'da Şam'da elektrikli tramvay.

15 Mayıs’ta Sefaretler, Babıali’ye bir protesto notası gönderilmesini ve kapitülasyonların çiğnendiğini bilhassa hatırlatılmasına karar verdi. 

Alman İmparatoru İkinci Wilhelm ile 1898’de İstanbul’a gelen Prens de Büllow, Memories de Challencer Prince de Bülow (Şansölye Prince de Bülow'un Anıları)  adlı eserinde Abdülhamid'in elektrik korkusunu da anlatmıştı.

İstanbul gazeteleri, İstanbul’un da elektrikle aydınlatılacağını 19 Ocak 1907 tarihli sayılarında yazdılar. İstanbul’da elektrikle aydınlatılması düşünülen ilk yerlerin Galata, Beyoğlu, Şişli ve Beşiktaş olacağını da belirttiler. 26 Mart’ta Beyoğlu semtinin elektrikle aydınlatılması imtiyazı ve ihalesinin Şam’ın da elektrik işlerini yapan Belçika şirketine verildiğini kaydettiler. Ancak İstanbul’da bazı semtlerin aydınlatılması işi 1910’da tamamlanabildi. İstanbul’da elektrikli tramvayın kullanımı ise Şam’dan tam 8 yıl sonra 1914’te başladı. 

patronlardunyası.com