Burak ARTUNER 

Bu haftanın konuşulan haberlerinden biri, Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) açıkladığı 2024 yılı evlilik verileriydi. Verilere göre, evlenme çağındaki hiç evlenmemiş birey sayısı 19 milyon 485 bin 977’ye ulaşmıştı. Bu haber bana, 1922’de Erzurum Mebusu Mehmed Salih Efendi’nin “Mecburi İzdivaç ve Taaddüt-ü Zevcat” hakkındaki kanun teklifini hatırlattı. 

Kanun teklifi, 4 Şubat 1922’de BMM (Büyük Millet Meclisi) genel kurulunda okunmuştu. Teklif, “Ret!” sesleri arasında Layiha komisyonuna havale edilmiş, 6 Mart 1922’de incelenmeye değer bulunup Sıhhiye ve Şeriye komisyonlarına yollanmıştı. 24 Şubat 1925’te Şeriye Encümeni'nin mazbatası BMM Başkanlığı’na gelmiş ve öncelikli olarak görüşülmesine karar verilip gündeme alınmıştı. BMM'nin 16 Nisan günü dağılması nedeniyle görüşme gerçekleşmemiş, ikinci (dönem) Meclis'te ise gündeme gelememiş yani "kadük" kalmıştı. 

20 Mart 1923’te Vakit gazetesinde S.R. müstear ismini kullanan bir yazarın "Salih Efendi ile Mülakat” başlıklı yazısı yer almıştı.  Burada, önerge sahibi Mehmed Salih Efendi, yasa önerisinin içeriğini anlatmıştı. Günümüz Türkçesiyle özetlersek; Mehmet Salih Efendi’nin birinci gerekçesi “Sağlık önlemi”ydi. 

Erzurum mebusu Mehmed Salih Efendi (1872-1954)

Salih Efendi, “Fuhuş ve sefahatten ileri gelen frengiye de, düşünce ve sefaletten ileri gelen vereme de en iyi çarenin, evliliği teşvik etmek” olduğunu belirtiyordu. Ayrıca teklifinde, "ilelebed hür yaşamak isteyen milletlerin" nüfusunu artırması gerektiğini de bilhassa vurgulanıyordu. 

EVLENECEKLERE TEŞVİK PAKETİNDE NELER VARDI? 

Salih Efendi’nin 17 maddelik önerisindeki teşvik maddelerinden bazıları günümüz Türkçesiyle içerikleri şöyleydi: 

* 18-25 yaşları arasındaki gönüllü döneminde evlenen erkeklere (5 yıl yerine 3,5 yıl askerlik süresi, çiftçilere yüz elliden üç yüz dönüme kadar bedava toprak, zanaat ve ticaretle uğraşanlara elliden yüz liraya kadar faizsiz sermaye kredisi gibi) birçok ayrıcalık tanınacak. 

* 25-50 yaşlan arasındaki zorunlu dönemde evlenmeyen erkekler, aylık gelirinin dörtte biri kadar özel bir vergi ödeyecek. 

* Ayrıca bunların, kamu hizmetlerinde çalışmaları, milletvekili vb. seçilmeleri yasaklanacak. 

* Çok çocuklu ailelerden (Üç çocuğu olanlardan biri, dört çocuğu olanlardan ikisi, beş çocuğu olanlardan üçü) parasız yatılı olarak devlet okullarında okutulacak. 

* 3-5 oğlan büyüten kadınlara para ikramiyesi verilecek. 

* 50 yaşına varmamış, sağlığı ve hali vakti yerinde tek eşli erkekler bir eş daha alabilecek. 

* İki yıl gibi bir süre ailesinin yaşadığı yerden uzakta çalışacak erkekler de bir eş daha alabilecek. (Bu kurala uymayan varlıklılar, birkaç şehit çocuğuna bakmakla yükümlü tutulacaktır.) 

1920'li yıllarda Türk gelin-damat

Medeni Kanun'un 17 Şubat 1926’daki kabulüne kadar, dörde kadar çok eşlilik yasaldı. Ama mülakat yapan S. R. adlı gazeteci, 20 Mart 1923’te Vakit gazetesinde yer alan bu yazısını bitirirken, şu yorumu yapmaktan da geri kalmıyordu:  

"Eğer erkekler çok olup kadınlar az olsa idi, acaba Salih Efendi bir kadının dört koca almasına razı olur muydu?" 

Aile yılında açıklanan TÜİK’in son verileri, evlenmenin günden güne güçleştiğini de ortaya koyarken, nüfusu artırmak için önümüzdeki dönemde ne gibi tedbirler alınacağını ya da teklifler geleceği de şimdiden merak konusu oluyor.

İyi pazarlar.

patronlardunyasi.com