Mustafa Özel'in yazısı
"Ülker'den neler öğrendim"
Bazen okuyuculardan "yürek yakıcı" mektuplar alırım. Bunlardan bazıları şöyle bitiyor: "Mustafa Özel, senin bize iş hayatından yerli veya yabancı bir takım insanları 'örnek' diye göstermeni anlamıyoruz." Tabii, buradaki "anlamıyoruz!" ifadesini "yakıştırmıyoruz!" diye okumak lâzım. Onlara göre büyük adam, örnek adam ya siyasette olur, ya bürokrasi veya bilimde.
Bu yargının gerekçesini anlamak zor değil. Para kazanmak 'ince' bir meslek ve bu ince yol bir sürü 'numara' içerebilir. Fakat aynı şeyi siyaset, bilim ve bürokrasi için de söyleyemez miyiz? Siyaset ve bürokraside az mı dolap dönüyor? Akademik dünya çoğu defa siyaset ve bürokrasinin emir kulu durumuna düşmüyor mu?
Ahmet Mithat Efendi, Müşahedat başlıklı romanını biraz da bu anlayışı yıkmak için kaleme almıştı. Romanın kahramanı Seyyit Mehmet Numan, size geçen hafta tanıttığım Michael Dell'i aratmayacak derecede icatçı bir girişimcidir. "Uluslararası Turfandacılığı" icat etmiştir: Odesa, Varna yoluyla Rusya ve Avrupa'ya turfanda ürünler göndermektedir. "Evet, bu da bir icattır. Yalnız bu değil, ticaret hayatında her şey icattır. Yeniden yeniye kâr getirecek şeyler bulunmazsa, zaten bilinip öğrenilmiş olan şeyler pek büyük bir kâr getirmezler. Ah! Ticaret insanda ne güzel uyanıklığı gerektiren bir uğraştır. En küçük bir başarı, kendi kumandasındaki askerle bir zafer kazanan kumandanın aldığı lezzet kadar vicdanî bir lezzet doğurur."
Muhtemelen Mithat Efendi'ye de bana gönderilene benzer mektuplar gitmiş olmalı ki, hemen komutan ile tüccar arasında kurduğu benzerliği savunmaya geçiyor: 'Bir tâcirde ne büyüklük olabilir? Tâcirler arasında da büyük adam bulunacaksa, cihanda küçük adam kalmamış olmaz mı?' derler. "Ne manasız bir hitap. Büyük adam her meslekte bulunabilir. İnsanın kendi mesleğinin büyük adamlarından sayılması için emsaline nispetle, üstünde taşıması lâzım gelen seçkin vasıflara ulaşması onu büyük adamlar arasına katabilir. Büyüklük denilen şeyin diğer mesleklerden ziyade ticaretle uğraşanlar arasında bulunabileceğini inkâra gerek yoktur."