Yılbaşında paramızdan altı sıfır attık. Bu operasyondan ne bekliyorduk, ne elde ettik?
A) Muhasebe ve hesaplama işlerinin kolaylaşmasını bekliyorduk. Kolaylaştı.
B) Piyasaya 50 ve 100 liralık yeni kupürler çıkarılmasını bekliyorduk. Beklentimiz gerçekleşti. Ancak, banknotların biçimlendirilmesinde, olması gereken özen gösterilmemişti. Şimdi, bunların yeniden değiştirilmesi gündemde.
Kalpazanlar devrede
C) Yeniden kuruş kullanımının başlamasını bekliyorduk. Kısmen başarıldı. Bir liranın hem madeni hem kâğıt para oluşu, piyasaya yeterli madeni para verilemeyişi ve madeni paralarda euro ile benzerlikler bulunuşu yüzünden, yeniden kuruş kullanımını olması gereken ölçüde yerleştirilemedi. Ama, piyasada madeni para yerine çiklet verme uygulamasına gerek kalmayacak ölçüde madeni para var.
D) Daha emniyetli, sahtesi daha az banknotlar kullanmayı bekliyorduk. Bu beklentimiz karşılanamadı. Banknotlara kullanıcı tarafından algılanabilecek eskiden var olandan fazla emniyet unsuru konulamadı. Oysa, kalpazanlık metotları gelişmişti. Dolayısıyla, banknotlarımızın sahtesinin, göreceli olarak eskiden olduğundan daha rahat üretilebilmesi olanağı doğdu. Diğer ülke banknotlarında emniyet tedbirleri arttıkça da, uluslararası kalpazanlar bizim banknotların sahtesini yapmaya yöneldiler. Sonuçta, piyasamızda sahte banknotlar kol gezmeye başladı.
E) Daha temiz banknotlar kullanmayı bekliyorduk. Bu beklentimiz de karşılanamadı. Yeterince, yeni banknot basılamadı. Basılanların bir bölümü de, sahtelerinin çokluğu yüzünden kullanılamadı. Öte yandan, sayım problemleri nedeniyle hâlâ fersude (yıpranmış) banknotlar piyasadan çekilemiyor.
Sahteler ATM'de
Sonuçta, paradan altı sıfır atılması operasyonu on üzerinden ancak beş puan alabildi. Üstelik, hatalar sürecek gibi görünüyor.
Peki, neden ATM makineleri sahte banknot veriyorlar? Cevap basit. Bankalar banknotları tam olarak saymadan ve sahtelerini ayırmadan Merkez Bankası şubelerine getiriyorlar. Merkez Bankası, bu banknotların tümünü sayarak alma sistemini henüz kuramadı. Bankalardan gelen banknotların önemli bir bölümü, çuvallarda sayılmadan bekletiliyor. Sonra da, banknot ihtiyacı olan bankalara bu sayılmamış ve sahteleri ayrılamamış banknotlar veriliyor. Bu banknotları alan bankalar, Merkez Bankası'nın sahte kontrolü yaptığını varsayarak, banknotları doğrudan ATM makinelerine koyuyorlar.
Herkes yutturma peşinde
Öte yandan, sahte banknotu bulundurmak ve kullanmak suç olduğu için, herkes bunu bir başkasına yutturmak peşinde. Saydığı banknotlar arasında sahtesini gören bazı banka veznedarları, bu banknotla ilgili işlemlere başlamak yerine banknotu ATM makinesine koymayı da tercih edebiliyor. Sahte banknotun ATM makinesinden alındığı ispat edilemeyeceğine göre, sahte banknot müşteriye geçirilmiş ve banka da hem külfetten hem de zarardan kurtarılmış oluyor. Sonuçta, sahte banknotlar piyasayı gittikçe artan biçimde kaplıyor.
Kafayı kuma gömmek bizi sorunlardan kurtarmıyor.
Milliyet