Gündem

Mustafa Ali AYKOL

Adapazarı Belediyesi, 1913 yılında Adapazarı’nda kurulan ve Osmanlı’da Türkler tarafından kurulan ilk özel sermayeli banka olma özelliğini taşıyan İslam Ticaret Bankası’nın Sakarya’daki tarihi binasını restore edip Adapazarı Ticaret Müzesi olarak hizmete açtı.

SAKARYA’NIN DÜŞMAN İŞGALİNDEN KURTULDUĞU GÜN AÇILDI

Sakarya’nın düşman işgalinden kurtuluşunun yıldönümü olan 21 Haziran günü gerçekleşen açılışa Adapazarı Belediye Başkanı Mutlu Işıksu, Sakarya Büyükşehir Belediye Başkanı Yusuf Alemdar, Sakarya Valisi Yaşar Karadeniz, milletvekilleri, STK ve oda başkanları ile temsilcileri ve çok sayıda Sakaryalı katıldı.

“ŞEHRİMİZİN EKONOMİSİNE BÜYÜK KATKILARI OLDU”

Açılış programında konuşan Adapazarı Belediye Başkanı Mutlu Işıksu, Adapazarı'nın tarihine şahit olan Adapazarı Ticaret Müzesi'nin açılışını yapmaktan mutluluk duyduklarını ifade ederek şunları söyledi:

"Adapazarı İslam Ticaret Bankası'nın restoresini gerçekleştirdik. Büyük bir özveri ve gayret ile kuruldu. Bugün aramızda torunları ve akrabaları da var. O torunlar da şehrimizin ekonomisine büyük katkı sağlamıştır. Türkiye'nin ilk özel bankası olan Adapazarı İslam Bankası şimdi Adapazarı Ticaret Müzesi olarak tarihe geçecektir. Bu tarihi bina Adapazarı'nın zengin geçmişini daha gelişmiş şekilde sunacaktır. Her bir eşya Adapazarı'nın ticaret ruhunu da yansıtacaktır. Geçmişimize sahip çıkarak geleceğimizi daha emin adımlar ile atmaya devam edeceğiz.”

SADECE SAKARYA'DA DEĞİL, TÜRKİYE'DE İZ BIRAKTI

Restore edilip müze olarak açılan tarihi bina ve bankanın hikayesi ise Türkiye’de az bilinen ama ekonomi tarihimiz açısından da siyasi tarihimiz açısından da oldukça önemli bir yer taşıyor.

9 Mart 1013 tarihinde, Adapazarı İslam Ticaret Bankası adıyla kurulan banka o güne kadar Türk / Müslüman sermayeli kurulan ilk özel bankaydı. Banka, bazı tarihçilere göre 1861 yılında Mithat Paşa’nın başlattığı ‘milli bankacılık’ çalışmalarının bir sonucuydu.

Adapazarı İslam Ticaret Bankası, çok temel bir ihtiyaç üzerine kurulmuştu: Milli ticaretin gelişmesine yardımcı olmak.

O yıllarda Ziraat Bankası’nın kredileri vatandaşların ihtiyaçlarını karşılamıyor, ülkede bulunan yabancı sermayeli bankalar ise vatandaşlara ağır şartlarda kredi imkanı tanıyordu. Bu ortamdan faydalanan tefeciler de ticareti baltalayan bir başka unsurdu. İmparatorluğun son yıllarında ekonomik açıdan da gerileyen Osmanlı’da vatandaşların ticaretlerini sağlıklı bir şekilde sürdürebilmeleri için yerli bir girişime ihtiyaçları vardı.

Adapazarı İslam Ticaret Bankası’nın kurulduğu binanın 1943 depreminden önceki hali.

Bu ihtiyaç, özel sermayeli bir banka kurulması fikrini doğurmuştu. Bu fikir etrafında bir araya gelen Adapazarı’nın esnaf ve tüccarları, sermaye ve emeklerini birleştirerek bir banka kurdular ve 13 Ocak 1913’te 10 kurucu üye ile ilk ana sözleşmeyi imzaladılar.

Böylece banka 13.629 Osmanlı Lirası sermaye ile Adapazarı İslam Ticaret Bankası olarak kurulmuş ve 9 Mart 1913’te resmen faaliyete başlamıştı.

BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI'NA RAĞMEN AYAKTA KALDI

Adapazarı ve çevresindeki insanların büyük ilgisini gören banka, sınırlı bütçe ve imkanlarına rağmen Birinci Dünya Savaşı’nın yarattığı ekonomik zorluklara karşı koyabilmiş ve ayakta kalabilmişti.

Adapazarı İslam Ticaret Bankası’nın kurulduğu binanın 1943 depreminden önceki hali.

1918 senesinde banka Adapazarı İslam Ticaret Bankası Osmanlı Anonim Şirketi unvanını alarak faaliyetlerine devam etti.

Cumhuriyetin ilanının ardından isimdeki Osmanlı ifadesi yerine Türk ifadesi eklendi ve bankanın unvanı 1924 yılında Adapazarı İslam Ticaret Bankası Türk Anonim Şirketi oldu.

Adapazarı Türk Ticaret Bankası'nın içinden bir görüntü.

CUMHURİYET İLE BİRLİKTE TÜRKİYE BANKASI OLDU

Cumhuriyetin ilanına kadar olan süreçte Adapazarı ve çevresinde faaliyet gösteren banka, cumhuriyetin ilanının ardından ekonomik gelişmelere bağlı olarak faaliyet alanlarını ve bölgelerini de genişletti.

Bankanın iç vezne kısmı.

İzmit, İstanbul, Ankara ve Eskişehir gibi illerde şubeler açarak mahalli bir banka olma özelliğinden çıkıp ulusal bir banka olma özelliğini kazandı.

Mart 1928’de bankanın unvanındaki İslam ibaresi de kaldırıldı ve Adapazarı Türk Ticaret Bankası A.Ş. olarak ismi tescil edildi.

GENEL MERKEZ ÖNCE ANKARA'YA SONRA İSTANBUL'A TAŞINDI

Ekim 1934’te ise bankanın genel merkezi Adapazarı’ndaki müze olarak açılışı yapılan tarihi binadan Ankara’ya taşındı.

Ankara’ya taşınan bankanın unvanında bir kez daha değişikliğe gidildi ve isimdeki Adapazarı ibaresi de kaldırılarak Türk Ticaret Bankası oldu. Banka kısaca Türkbank olarak da tanındı.

29 Ekim 1959 yılında çekilen bu fotoğrafın arka planında "Türk Ticaret Bankası" yazılı reklam panosu görülüyor.

Bu dönem ve beraberindeki 20 sene, bankanın Türk Ticaret Bankası (Türkbank) adıyla en çok büyüme ve yurt geneline yayılma yaşadığı dönem oldu.

1958’de bankanın şube açılışında dönemin başbakanı Adnan Menderes.

Adapazarı Türk Ticaret Bankası Bursa Şubesi.

Artık Türk Ticaret Bankası tüm Türkiye tarafından bilinen, her yerde reklamları olan bir bankaydı.

Türkbank, bir dönem Galatasaray'a da forma sponsorluğu yapmıştı.

30 Mart 1952’de bankanın genel müdürlüğü bu kez Ankara’dan taşınıp İstanbul’a getirildi.

1990’lara kadar başarılı şekilde büyümesini ve faaliyetlerini sürdüren Türk Ticaret Bankası, Ocak 1994'te patlak veren krizin ardından zayıfladı ve çöküş sürecine girdi.

O dönem bankanın 274 şubesi ve 4532 çalışanı vardı. Kriz iyi yönetilemedi ve banka aynı yılın Mayıs ayında Hazine'ye devredildi.

ADIM ADIM TÜRKBANK SKANDALI

Türk siyasi ve ekonomi tarihine ‘Türkbank Skandalı’ olarak geçen süreç de böyle başladı.

TMSF, 4 Mayıs 1998'de ihale açmak istedi. 4 Ağustos'ta yapılan ihalede Korkmaz Yiğit'in inşaat şirketi Bank Ekspress 600 milyon dolar ile en yüksek teklifi yaptı.

Korkmaz Yiğit.

Yiğit’in teklifini, 595 milyon dolar ile Zorlu Holding'e bağlı DenizBank izledi.

YİĞİT İLE ÇAKICI ARASINDAKİ İLİŞKİ BELGELENİP TMSF'YE SUNULDU

İhaleden önce, 18 Mayıs'ta Devlet Güvenlik Mahkemesi'ne Korkmaz Yiğit'in cep telefonu organize suçla mevcut bağları ve para transferine ilişkin makul gerekçelerle dinleme izni almak için başvuran polis ihalenin ardından Yiğit ile Alaattin Çakıcı arasındaki ilişkiyi TMSF’ye belgeleriyle sundu.

Yazılı olarak TMSF’ye sunulan belgelerde Yiğit ile Çakıcı arasındaki ilişkinin yanı sıra, Çakıcı'nın ihaleye teklif veren diğer tarafları rahatsız ettiği bilgisi de yer alıyordu.

ÇAKICI TÜRKİYE'NİN TALEBİ ÜZERİNE İADE EDİLDİ

17 Ağustos 1998'de Alaatin Çakıcı, Türk polisinin talebi üzerine Fransa'da yakalandı ve Türkiye'ye iade edildi.

CHP'Lİ FİKRİ SAĞLAR'IN YAYINLADIĞI KASET ANKARA'YI KARIŞTIRDI

8 Ekim’de dönemin CHP milletvekili Fikri Sağlar, eline posta yoluyla geçen, Yiğit ve Çakıcı arasında Türkbank ihalesi hakkında olduğu anlaşılan bir kaseti televizyonda yayınlanmak üzere Kanal D haber direktörü Tuncay Özkan'a teslim etti.

Kanal D kaseti yayınlamadı, hatta hiçbir şey yapmadı. Bunun üzerine Fikri Sağlar, 13 Ekim günü yaptığı basın toplantısıyla olayı kamuoyuna duyurdu.

TMSF İHALEYİ GEÇERSİZ KILDI

Bunun üzerine TMSF, 15 Ekim 1998'de ihaleyi geçersiz kıldı.

Korkmaz Yiğit, 12 Kasım'da polise verdiği yazılı ifadede tüm bağlantılarını itiraf etti ve hukuka aykırı iş yaptığını kabul etti.

KONU SİYASETE SIÇRADI, HÜKÜMET DEVRİLDİ

Fakat konu Korkmaz Yiğit ile sınırlı kalmadı. Konu siyasete de sıçradı. Korkmaz Yiğit, Türk Ticaret Bankası ihalesine katılmaya ve en yüksek teklifi vermeye kendisini dönemin başbakanı Mesut Yılmaz ve dönemin ekonomi bakanı Güneş Taner'in teşvik ettiğini, hatta bunun için kamu bankalarından kredi teklif ettiklerini iddia etti.

Yargılama sonunda Yiğit tutuklandı ve hapis cezasına çarptırıldı, tüm malvarlığını da kaybetti.

Skandala karışan başbakana karşı Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde soruşturma komisyonu kuruldu. Yılmaz ifadeye çağrıldı ve kabinesi güven oyunu kaybederek 11 Ocak 1999'da düştü.

Mesut Yılmaz ve Güneş Taner.

Meclis komisyonu çok sayıda gazeteciyi dinledikten sonra Yılmaz'ı ihaleye fesat karıştırmaktan suçlu bulan bir rapor hazırladı ancak 1999 genel seçimleri araya girince rapor gündemden düştü ve hasıraltı edildi. 2002 genel seçimleri sonrası hem AKP hem de CHP, Türkbank skandalının çözüme kavuşması için kamuoyu oluşturma yoluna gitti. 9 Aralık 2002'de mecliste Yılmaz ve Taner'i tekrar dinleyecek bir komisyon oluşturuldu. 25 Haziran 2004'te yayınlanan binlerce sayfalık rapor öncekiyle aynı kanıya varıyor ve iki ismin Yüce Divan'da yargılanmasını öneriyordu.

13 Temmuz 2004'te 447 milletvekilinden 429'unun oyunu alan rapor onaylandı. Ancak Yılmaz, Anayasa Mahkemesi'nde yargılanmak istedi. Anayasa Mahkemesi, bunu davanın iki sanık için ayrılması gerektiğini söyleyerek geri çevirse de 27 Ekim günü mecliste yapılan oylamada iki isim ayrı ayrı Anayasa Mahkemesi'ne gönderildi.

Anayasa Mahkemesi 23 Haziran 2006'da Mesut Yılmaz ve Güneş Taner'i Türk Ceza Kanunu'nun 205. maddesi uyarınca görev süreleri içinde ihaleye fesat karıştırmaktan suçlu buldu. Ancak cezaları ertelendiği için iki isim de hapse girmedi.

BANKA FAALİYETLERİNİ SONLANDIRDI

1998’de ihalesi iptal edilen Türk Ticaret Bankası’nın 2001 yılında ise bankacılık faaliyetleri sona ermişti.

Kasım 2021’de banka için yeniden faaliyet izni verildi.  Nisan 2023’te çıkılan ihaleyi 455 milyon TL ile büyük kısmı Türkiye İhracatçılar Meclisi, Türk Eximbank, ihracatçı birlikleri ve 20 bankanın ortaklığında kurulan İhracatı Geliştirme A.Ş. kazandı.

Türk Ticaret Bankası’nın yeni döneminde Yönetim Kurulu Başkanı Yusuf Balcı olurken başkan yardımcılıklarını Özgür Volkan Ağar ve TİM Başkanı Mustafa Gültepe üstlendi. Yönetim Kurulu Üyesi Kasım Akdeniz Genel Müdürlük görevini de üstlenirken Prof. Dr. Mehmet Hüseyin Bilgin ile Dr. Ömer Kalav da diğer yönetim kurulu üyeleri oldu.

Adapazarı'ndaki bankanın ilk binasının restorasyon öncesi hali.

Restorasyon öncesinde binanın dışarıdan görünüşü.

Bankanın Adapazarı merkezinde atıl olarak duran binası için ise Haziran 2023’te Adapazarı Belediyesi ile banka yönetimi arasında anlaşma imzalandı.

Haziran 2023'te Türk Ticaret Bankası ile Adapazarı Belediyesi arasında imzalanan anlaşma.

Ardından Adapazarı Belediyesi binanın restorasyonu ve müzeye çevrilmesi için ihaleye çıktı.

Yapılan çalışmalar sonucunda tarihi bina, Adapazarı Ticaret Müzesi olarak bugün itibariyle hizmet vermeye başladı.

Adapazarı Ticaret Müzesi, 2019'da Adapazarı Belediye Başkanı seçilen Mutlu Işıksu'nun seçim vaatleri arasında yer alıyordu.

Yapılan çalışmalar sonucunda tarihi bina, Adapazarı Ticaret Müzesi olarak bugün itibariyle hizmet vermeye başladı.

Müzede bankanın ilk kurucuları, tarihsel serüveni ve farklı dönemlerde kullanılan paralar ile ekonomik araçlara yer veriliyor.

Fotoğraf: Söz Sakarya Gazetesi.

Osmanlı’da bir grup yerli esnaf ve tüccarın milli ticareti geliştirmek için kurduğu ilk özel sermayeli Türk bankası olan İslam Ticaret Bankası’nın, Cumhuriyet dönemindeki değişimi ve 1990’larda başbakan indirmeye varan, Çakıcı’nın yakalanıp Türkiye’ye getirilmesine sebep olan, Korkmaz Yiğit’in tüm malvarlığını kaybetmesine yol açan uzun ve zikzaklı hikayesi böyle…

patronlardunyasi.com